بحران و امنیت نقد

در روایت فیلیپ داروس از تاریخ نقد ادبی در اروپای پس از جنگ، سه دورۀ اصلی از هم متمایز می­‌شوند: نخست دوره‌­ای صورت­‌گرا و ساختارگرا، با محوریت رویکردهای زبانی و زبان­‌شناختی، که داروس آن را واکنشی منفی به فجایع جنگ­ و نمودگارِ میل به از یاد بردن تاریخ می‌­داند. دوم دورۀ بازگشتِ تاریخ به مطالعات ادبی و قرار گرفتن عنصر زمان در مرکز نقد، کمابیش هم زمان با ظهور نوعی «ادبیات گواهی» (littérature de témoignage) که به روایتِ مستقیم یا غیرمستقیمِ «فاجعه» می­‌پرداخت. سوم دوران نوگشتگی رویکردهای «انسان­‌شناختی» و تمرکز نقد بر نوعی «بحران ضمیر تاریخی» که تظاهر ملموس آن در گرایش نویسندگان به بازنمودِ روزمره­‌ترین ابعاد زندگی­‌های خُرد، این­جا و اکنون،­ قابل مشاهده است. در شرایطی که به نظر می­‌رسد هریک از این دوره­­‌ها در اروپا از تحولاتی قانون­‌مند پیروی کرده باشند؛ در حالی که نقد معاصر اروپایی می­‌کوشد این قانون­مندی را تبیین کند و از بحران­‌های بشر در برهه­‌های مختلف پرده بردارد، نقد ایرانی گویی امروز هم‌چنان آسایش خود را در پژوهش­‌های زبان­‌گرا و متن­‌گرا می­‌جوید. در فراسوی بحث­‌های مربوط به هم‌گرایی، واگرایی، روزآمدی یا زمان­‌پریشیِ رویکردهای انسان­‌گرا و زبان­‌گرا، گفتار حاضر به فرآیندی می­‌اندیشد که در طی آن هریک از این رویکردها به فضایی «امن» برای حذر از رویاروییِ بی­‌واسطه با انسان و زبان بدل می­‌گردد. این امنیت نه تنها اصالت نقد، بل هستی او را، که در گرو شرایط «بحرانی» اوست، تهدید می­‌کند.